دوره 3، شماره 1، 1402، صفحات 71 - 84

نویسندگان : محمد قهرمانی* ¹

چکیده :
رفتارها و واکنش انسان¬ها نسبت به مسائل اجتماعی تحت عوامل مختلفی می¬تواند در موضوعات یکسان، متفاوت باشد. در این بین، عامل شناخت و قوه ادراک فرد در نحوه برداشت و تفسیر اطلاعات پیرامونی تأثیر زیادی در رفتار او دارد. در جرم‌شناسی، نظریه‌هایی مبتنی بر علل¬سنجی بزه¬کاری درباره شناخت و تفکر مجرمان ارائه شده است که تصمیم‌گیری و نظام محاسباتی مجرمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شناخت و ادراک به علت اینکه انگیزه مجرمان را سامان می‌دهد، می‌تواند دلیل و چرایی رفتار نیز باشد. در این دیدگاه، شناخت مانند رفتار از قابلیت یادگیری برخوردار است و به‌عنوان متغیر اصلی در تکوین جرم، با لحاظ عامل پویایی جرم شناسایی می‌گردد. شناخت نادرست و غیر واحد در میان شهروندان می‌تواند منجر به شکل‌گیری پیش‌فرض‌های شناختی مجرمانه گردد. پیش‌فرض‌های جنایی تحت تأثیر عوامل پویایی جرم از گذر اندیشه به فعل مجرمانه، رفتارهای بالقوه جنایی را به بالفعل می‌رسانند. پیش‌فرض‌ها، ساحت تفکر تحلیلی و عملکرد منطقی در واکنش به پدیده‌های اجتماعی را نفی می‌کنند. تکوین پیش‌فرض‌های شناختی ممکن است ناشی از اطلاعات دروغ و تحریف‌شده باشد یا غیر آن، که با چیدمان پیش‌زمینه‌ها در پس‌زمینه‌ها صورت می‌گیرد. پیش‌فرض‌ها، اطلاعات حصولی در فرایندهای ذهنی آرایش¬یافته ناشی از پیش‌زمینه‌ها هستند که بر تفسیر اطلاعات جدید تأثیرگذار بوده و بر آن متحمل می‌شوند. پیش‌فرض‌ها ممکن است باعث ایجاد نفرت، خشم و تعصب نسبت به موضوعات یا افراد خاص در مجرم بالقوه شده و حالت خطرناک وی را تشدید نمایند. مفهوم جهاد تبیین با تمرکز بر شناخت و قوه ادراک مخاطبین با ماهیت پیشگیرانه، درصدد جلوگیری از ادراک¬سازی کاذب و شکل‌گیری نظام محاسباتی نادرست در ذهن و تفسیر و برداشت نادرست از رویدادهاست. جایگاه مفهوم جهاد تبیین در سیاست جنایی، با توجه به روابط اجتماعی نوین می‌تواند با مشارکت جامعه، رویکردی هوشمندانه باشد. مفهوم جهاد تبیین با لحاظ ویژگی‌ها و صورت‌بندی‌های آن به روش مستدل و مستند سعی در متقاعدسازی و حل تعارضات شناختی دارد و در بازپروری مجرمان نیز می‌تواند ایفای نقش نماید.

کلمات کلیدی :
جرم، انحراف، جهاد تبیین، پیش‌فرض، شناخت، روابط نوین اجتماعی، فضای مجازی